بررسی زبان روایت در داستان های امیرارسلان و حسین کرد شبستری

قصه¬های عامیانه شاخه¬ای از ادبیات داستانی است که در اصل روایت حیات اجتماعی هر ملت و نمودار شیوه تفکر و چگونگی نگرش آن جامعه به جهان هستی است که به انعکاس ویژگی های فرهنگی، جامعه شناختی و روان¬شناسی آن جامعه می¬پردازد. از میانه قرن سیزدهم هجری، به سبب برخی از اقدامات، تغییرات و تحولات در ساختار و اصول ادبیات و نثر فارسی و داستان¬نویسی، بسیاری از آثار و داستان¬ها به سبک عامیانه و تحت تأثیر سنت نقالی و بر پایه ادبیات شفاهی، ایجاد گردید. از جمله مهم¬ترین و بارزترین این آثار، داستان «امیرارسلان» و تحریر تازه «حسین کرد شبستری» است که هر دو بر سنت قصه¬نویسی قدیم ایران تکیه داشتند. داستان امیرارسلان به گزارش نقیب الممالک و نویسندگی فخرالدوله در سال 1298ه.ق و حسین کرد شبستری توسط نویسنده¬ای نامعلوم در سال 1255ه.ق آفریده و کتابت شده¬اند. این-دو داستان محصول سنت نقالی و ادبیات شفاهی بوده که با حضور مستقیم مولف و مخاطب و هم چنین براساس اصول ذکر شده، شکل گرفته¬اند. زبان روایت در این¬دو اثر برگرفته شده از زبان عامیانه است که در پی آن شاهد بسیاری از اصطلاحات و مفاهیم عامیانه، اغراق¬ها، گزاره¬های قالبی، اشعار، کنایه¬ها و ضرب¬المثل¬های موجود در روزگار پیدایش این¬دو روایت هستیم. ساختار اصلی روایت¬ دراین¬دو داستان بر پایه حضور و وجود «راوی سوم شخص» و از جایگاه «دانای کل» که «راوی نقال» نیز نامیده می¬شود شکل گرفته است. این موضوع همراه با دخالت در عرصه روایات و موضع¬گیری نسبت به شخصیت ها و بیان نظرات، بر دیگر موارد و عناصر روایی مانند توصیف، شخصیت پردازی، خطاب و هم¬چنین در ایجاد تعلیق و هیجان و وقفه و شتاب در این¬دو روایت، تأثیر بسیاری گذاشته است. این موارد همراه با حضور و اجرای مستقیم و بدون واسطه نقال یا راوی با ارائه حرکات و حالاتی خاص در هنگام نقل و روایت، همراه با به کارگیری دیگر عناصر روایی، به آن¬ها حالت و شیوه¬ای نمایش¬گری و دراماتیک بخشیده است. از آن¬جا که مطالعه دقیق عناصر سازنده یک روایت و بازنمود قوانین حاکم بر آن، ما را در شناخت بهتر روابط درونی عناصر روایی یاری می¬دهد، در این تحقیق نشان داده¬ایم که چگونه این دو نویسنده از امکانات و ظرفیت¬های روایی- ادبی در اثر خود بهره برده¬اند. توصیف در این¬دو روایت با استفاده از شیوه تلخیص در خدمت مضمون و محتوای عاشقانه- عیارانه شکل گرفته است. گفتگوهای زنده و مستقیم از جایگاه راوی و قهرمانان، در نمایشی شدن این¬دو روایت نقش عمده¬ای داشته است. عنصر صحنه زمان و مکان نیمه¬واقعی، نامشخص قراردادی هستند و نویسندگان به شخصیت پردازی توجه چندانی نشان نداده¬اند. خطاب، انتظارآفرینی و هیجان-آفرینی هر کدام در جریان تألیف و نحوه پیشبرد روایت در این¬دو داستان، از جایگاه خاصی برخوردار هستند. کاربرد آرایه¬ها و صنایع لفظی و معنوی در این دو اثر، هنرمندانه و در خدمت متن و متناسب با ساختار روایت¬ها، باعث ایجاد تصویرسازی و القای بهتر مفاهیم به ذهن خوانندگان گشته است.